معرفی و بررسی دو کتاب در زمینه فلسفه اخلاق

معرفی کننده:آبتن

فلسفه اخلاق یکی از شاخه های پر چالش و بحث برانگیز دانش فلسفه است که روش آن به خاطر پیچیدگی های خاص خود، داوری درباره مسائل و موضوعات اخلاقی را بسیار دشوار کرده است. براساس تقسیم بندی کلان ارسطویی درباره تقسیم بندی گزاره ها بر حسب محتوای معرفتی آنها ؛گزاره ها به دودسته: اخباری و انشائی تقسیم میشوند. گزاره هایی که به ما خبر میدهند و امکان نشان دادن صدق و کذب آنها وجود دارد اخباری نامیده میشوند  و گزاره هایی که  امرو نهی میکنند، یا بیانگر حالات و احساسات ما هستند و یا پرسشی  و انگیزشی هستند،امکان نشان دادن صدق و کذب آنها وجود ندارد و اینگونه گزاره ها انشایی اند. دشواری داوری درباب مسائل اخلاقی از آن روی است که طبق تقسیم بندی ارسطویی ، گزاره های این دانش ( اخلاق) جزء گزاره های انشایی( امرو نهی) به شمار میروند نه اخباری و به همین خاطر امکان تعیین صدق و کذب درباب آنها وجود ندارد.

فیلسوفان تحلیلی معاصر نیزدر یک تقسیم بندی کلان دانش ها و علوم مختلف را به دوسته کلی تقسیم بندی کرده اند :

1. علوم و دانش های توصیفی(descriptive)
2. دانش های توصیه ای(prescriptive)

در خود همین عبارات ترکیبی هم معنایی سخت ژرف نهفته است ، چرا که دانش های توصیه ای هیچ گاه نمیتوانند علم باشند و علوم تجربی هم به هیچ وجه توصیه ای نیستند. وجه تسمیه این دو واژه ( توصیفی و توصیه ای) از آن روی است که وقتی علم و دانشی ، موضوع آن امور واقعی و اشیاء خارجی(facts & objects ) باشد آنگاه آن علم و دانش توصیفی است چراکه امور واقع و اشیاء خارجی را در قالب گزاره ، توصیف و تصویر میکند و امکان داوری برای نشان دادن صدق و کذب آن گزاره وجود دارد، در حالی در دانش های توصیه ای نظیر  دانش اخلاق هیچ چیزی توصیف نمیشود و گزاره های آن صرفا حامل توصیه ها ( باید ها و نباید ها) هستند. گزاره های اخلاقی صرفا به ما میگویند چه کاری را باید انجام داد و چه کاری را نباید، حال اگر بخواهیم به فرد یا افرادی یا خودمان و خانواده مان و … توصیه ای را بکنیم باید بر چه مبنا و یا مبنا هایی این چنین گزاره هایی را صادر کنیم؟ یا به عبارتی واضح تر آنها را امر و نهی کنیم ؟ 

دشواری روش داوری دانشی نظیر اخلاق دقیقا به همین خاطر است که گزاره های آن انشایی و توصیه ای هستند. برای داوری درباره علوم و دانش های توصیفی ، فقط کافی بود ما به عالم خارج رجوع کنیم؛ مثلا : ما برای این که بدانیم گزاره ای نظیر :{ الان روز است و خورشید همچنان میتابد.}صادق است، کافی است به جهان خارجمان بنگریم، اگر در جهان خارج ما واقعا چنین بود و گزاره ما واقعا بازنمای عالم خارج از ذهن ما بود ، گزاره ما صادق است و در غیر اینصورت گزاره ما کاذب است.

اما درباره دانش های توصیه ای نظیر اخلاق چطور؟

اگر من بگویم این کار خوب است یا بد و یا این کار را باید انجام داد و آن کار را نه، بر چه مبنایی چنین حکمی را صادر کرده ام ؟ و در درجه بعد ما از کجا بفهیمم که این کار حقیقتا هم خوب است و یا بد ؟ آیا اساسا حقایق اخلاقی وجود دارند؟

یا  مثلا میگوییم که فلان چیز زیباست یا بهمان چیز زشت است، ما اینکار را در روزمره به آسانی انجام میدهیم ، بی آنکه بدانیم که با چه مبنایی ما چنین احکامی را صادر میکنیم ؟

دانشی که کار تحلیل و نقادی تعریف ها و روش های داوری اخلاقی را بر عهده دارد؛ دانش فلسفه اخلاق است.

خود دانش فلسفه اخلاق دو بخش کلی دارد :

1. فرا اخلاق ((mata-ethics
2. اخلاق هنجاری ( normative-ethics)

در فرا اخلاق ، ما میاموزیم که امر خوب و امر بد چیست؟ اساسا چه چیزی خوب یا بد است ؟، در واقع در این بخش از دانش فلسفه اخلاق ، ما چیستی امور خوب و بد را بررسی میکنیم و میخواهیم بدانیم که وقتی میگوییم : {انجام دادن فلان کار خوب است } یعنی چه ؟ خوب بودن در اینجا چه معنی دارد؟ ، منظور ما و تعریف ما از خوب بودن یا بد بودن چیست؟. روش ما در داوری های اخلاقی چیست؟ طبق کدام معیار ها و بنیان ها امر خوب و بد را مشخص میکنیم؟

 ولی در اخلاق هنجاری در واقع مسئله ما چرایی و چگونگی انجام کار خوب یا بد درعمل است. درباب پیاده سازی قواعد اخلاقی آیا ما باید همواره یکسان عمل کنیم؟ یا تحت هر شرایط ، کنش ما نیز باید متغیر نسبت به آن باشد؟

ما در این بخش درصدد کاربردی ساختن آنچه که در درمقام نظر آموختیم،هستیم. چگونگی کاربرد آن نظریات در مقام عمل  و تصمیم گیری به موقع و متناسب با شرایط برای ما مهم است.

دو کتاب معرفی شده در حوزه فلسفه اخلاق ، یعنی ؛ درآمدی جدید به فلسفه اخلاق اثر هری جی گنسلرو مسائل اخلاقی اثر مایکل پالمر ، هردو جزء بهترین کتاب های ترجمه شده به فارسی هستند. کتاب نخست ( درآمدی جدید به فلسفه اخلاق) متنی بسیار روان دارد  و مولف گرامی مسائل فلسفی اخلاق را به ساده ترین زبان نگاشته است . این کتاب بیشتر محتوای خود را به فرا اخلاق  اختصاص داده است و نظریات مکاتب مختلف فلسفه فرا اخلاق را از یونان باستان تا امروز مورد تحلیل و نقادی قرار داده است.از این کتاب دو ترجمه شده است؛ ترجمه نخست را خانم حمیده بحرینی انجام داده است و استاد مصطفی ملکیان آن را ویرایش کرده است.ترجمه دوم را جناب آقای مهدی اخوان استاد دانشگاه علامه طباطبایی انجام داده است . ترجمه نخست نسبت به ترجمه دوم به سه دلیل برتر است و بدان ترجیح دارد: دلیل نخستم این است که ترجمه خانم بحرینی معادل های انتخابی آن دقیق تر است، گرچه در ترجمه خانم بحرینی هم تعداد خیلی کمی خطا در معادل یابی راه یافته است ولی درکل و به طور اجمالی ترجمه ایشان مرجح است. من برای بررسی در این نوشتار نمیخواهم همه نمونه ها بیاورم چون از حوصله این نوشتار خارج است و شاید به صورت مفصلتر و منقح تر در جای دیگری به آن بپردازم ، در اینجا فقط به یک نمونه مقایسه بسنده میکنم. عنوان اصل کتاب این است :

Ethics: a contemporary introduction

که این عنوان را خانم بحرینی ؛ درآمدی جدید به فلسفه اخلاق ترجمه کرده اند و آقای اخوان ؛ درآمدی به فلسفه اخلاق معاصر.

همانطور که میدانید contemporary به معنی معاصر و جدید است و عبارت وصفی (contemporary-introduction) به معنی درآمدی معاصر و یا همان که خانم بحرینی ترجمه کرده اند، است و ترجمه جناب اخوان کاملا اشتباه است چون همانطور که در محتوای کتاب هم خواهید دید نویسنده کتاب آقای گنسلر به سیر تاریخی نظریات اخلاقی از یونان گرفته تا امروز نظر داشته است و همه آنها را بررسی  کرده است و صرفا به نظریات مکاتب اخلاقی معاصر نپرداخته است. دلیل دومم روان بودن جملات ترجمه شده به فارسی است که باز هم  ترجمه خانم بحرینی روان تر از آقای اخوان است. و دلیل سوم و آخرم اینست که ترجمه خانم بحرینی ویراست جدید کتاب را که دارای دو فصل افزوده مولف است را نیز دربردارد ولی ترجمه آقای اخوان براساس همان ویراست نخست کتاب است.اشکال این کتاب این است که بخش اخلاق هنجاری آن بسیار کم است، و نظریات این بخش از اخلاق در این کتاب ، خیلی اجمالی مورد بررسی قرارگرفته است.

کتاب دوم هم که مسائل اخلاقی نام دارد نویسنده آن دکتر مایکل پالمر استاد فلسفه  دانشگاه های امریکا ،کتاب را به قدری ساده و روان نگاشته است که به عنوان اخلاق عمومی در دبیرستان های آمریکا تدریس میشود و این کتاب را آقای علیرضا آل بویه به فارسی ترجمه کرده و باز استاد ملکیان کار ویرایش را انجام داده است و ترجمه دومی هم برای مقایسه ندارد. ترجمه این کتاب هم روان و دقیق است ولی بازهم خالی از اشکال نیست. محتوای کلی این کتاب بیشتر به نظریات اخلاق هنجاری  پرداخته است وبخش فرا اخلاق آن کمتر است، به همین خاطر من هردو کتاب را معرفی کردم که این دو کتاب مکمل یکدیگرند و برای آشنایی مفصل با هردو بخش فلسفه اخلاق باید هردو کتاب مطالعه شود. پیشنهاد من این است که نخست کتاب درآمدی جدید به فلسفه اخلاق مطالعه شود و سپس مسائل اخلاقی. امیدوارم این نوشتارسودمندی کافیی را برای راهنمایی مقدماتی دوستداران فلسفه اخلاق داشته باشد.